ကညီဖိလဿအဲကလံးခီလနံဢ္တဿ္ပဿအစိၯ (၁၈၂၆-၁၉၄၁)

(က) အဲကလံးပယီၯတဿ္ဒုးအခီဢ္ထံးတဘ်ီ(၁၈၂၄-၁၈၂၆)

စးထီဢ္လဿပယီၯစီၯပၯ(ဘိုးေတာ္ဖုရား)အစိၯန့ဢ္ရဿဿ္ခဿဢ္ဒီးဘ့ကလါကီဿ္ခံဘ့ဢ္အဘဿဢ္စဿၯတဿ္သဘံဢ္
သဘုဢ္အိဢ္ထီဢ္၀ဲအကလုာ္ကလုာ္အဃိအဲးကလံးဒီးပယီၯအတဿ္ရ့လိာ္အသးဖ့ဢ္ဆဿထီဢ္၀ဲဒဢ္လီၯ.တုၯမ့ဿ္
တုၯဖဲပယီၯစီၯပၯ(ဘျကီးေတာ္ဖုရား)အစိၯန့ဢ္ထံဆဿကီဿ္ဆဿတဿ္သဘံဢ္သဘုဢ္အံၯတုၯ၀ဲဒဢ္ဆူအအဿ
ကတဿဿ္လီၯ.ဖဲ၁၈၁၉နံဢ္န့ဢ္ပယီၯစီၯပၯ(မာျဂစ္ဆင္)န့ဢ္လီၯ.တုၯမ့ဿ္ကီၯလၯသူစီၯပၯထံဢ္၀ဲပယီၯသုးမုဿ္
ဒိဢ္န့ဢ္ဒီးဒုး၀ဲတဘူဢ္ဘဢ္အဃိစံဢ္ႏုာ္၀ဲဒဢ္ဆူကီၯလၯ၀ါအတဿ္ပဿအပူၯန့ဢ္လီၯ.ဒီးဃ့တဿ္မၯစဿၯလဿကီၯ
၀ါတဖဢ္အအိဢ္ဒီးကီၯလၯ၀ါတဖဢ္အဿဢ္လီၯ၀ဲဒဢ္လဿကမၯစဿၯကီၯလၯသူစီၯပၯဖိတဖဢ္လဿပယီၯအတဿ္
မၯနဿၯအပူၯန့ဢ္လီၯ.ဖဲ၁၈၂၄နံဢ္ပယီၯစီၯပၯသုးတဖဢ္ႏုာ္လီၯဆူကီၯလၯသူကီဿ္ပူၯတဘ်ီဃီဘဢ္ကြဿ္ဆဿဢ္
မဲာ္တဿ္ဒုးဒီးအဲကလံးအသုးန့ဢ္လီၯ.

လဿတဿ္ဂ့ဿ္ဒ္အံၯတဖဢ္အဃိအဲကလံးဒီးပယီၯအတဿ္ရ့လိာ္အသးအံၯတုၯ၀ဲဒဢ္ဆူအအဿကတဿဿ္န့ဢ္လီၯ.
တဿ္ဆဿကတီဿ္ဖဲန့ဢ္ကီၯလၯသူစီၯပၯဖိတဂၯလဿအမ့ဿ္(စႏၼရတႏၱရွိန္)ဟံးန့ဿ္တဿ္မၯစဿၯလဿအဲကလံး
အအိဢ္၀ံၯထီဒါပယီၯအစီၯပၯအတဿ္ပဿတဿ္ျပးန့ဢ္လီၯ. တုၯမ့ဿ္ပယီၯအစီၯပၯအသီလဿအမ့ဿ္ (ဘျကီးေတာ္ဘုရား) နဿ္ဟူလဿကီၯလၯသူစီၯပၯအဖိ (စႏၼရတႏၱရွိန္) ပဿဿ္ဆဿအီၯလံဒီးမဿသုးခိဢ္က်ဿဿ္
လဿအမ့ဿ္(မဟာဗႏၶုုုုုူဳလ)ဒ္သိးကလဲၯမၯနဿၯကြံာ္ကီၯလၯသူစီၯပၯဖိတဂၯအံၯန့ဢ္လီၯ.ကီၯလၯသူစီၯပၯဖိ
တဂၯအံၯဒုးပယီၯအစီၯပၯအသုးတနဿၯအဃိလဲၯစံဢ္ႏုာ္၀ဲဒဢ္ဆူအဲကလံးတဿ္ပဿအပူၯန့ဢ္လီၯ.

ပယီၯတဖဢ္ဃ့က့ၯစီၯပၯဖိ (စႏၼရတရႏၱရွိန္) ဘဢ္ဆဢ္အဲကလံးတဟ့ဢ္က့ၯဘဢ္အဃိပယီၯဒီးအဲကလံးအ
တဿ္္ရ့လိာ္အသးအဿထီဢ္ကဒီးန့ဢ္လီၯ.ဖဲ၁၈၂၄နံဢ္ဖးဖီအဆဿကတီဿ္န့ဢ္အဲကလံးအသုးတဖဢ္ဟဲဆီလီၯအ
သုးဖဲပယီၯအတဿ္ပဿ(ရွင္မျဖဴကြ်န္း)အဃိပယီၯအစီၯပၯခါလီၯအကလုဿ္ဒ္သိးကလဲၯဒုးဖ်ိးကြံာ္အဲကလံးအ
သုးတဖဢ္န့ဢ္လီ္ၯ. တဿ္ဂ့ဿ္ဒ္အံၯတယံာ္ဘဢ္န့ဢ္အဲကလံးအသုးတဖဢ္လဲၯဒုးနဿၯကြံာ္ (ရွင္မျဖဴကြ်န္း)တဘ်ီ
ကဒီးအဃိပယီၯဒီးအဲပလံးအတဿ္ဒုးစးထီဢ္၀ဲန့ဢ္္လီၯ.ဖဲကီၯလၯသူဒီးပယီၯအကီဿ္ဆဿအဲကလံးဒီးပယီၯတဿ္
ဒုးစးထီဢ္တဘ်ီဃီအဲကလံးထံသုးလဲၯထီဢ္ဆူ၀့ဿ္တကူဢ္ဒီးဒုး၀့ဿ္တကူဢ္န့ဢ္လီၯ.

တုၯမ့ဿ္ပယီၯစီၯပၯနဿ္ဟူအဲကလံးထံသုးထီဢ္ဒုး၀့ဿ္တကူဢ္လံဒီးမၯလိာ္၀ဲပယီၯသုးခိဢ္က်ဿဿ္(မဟာဗႏၥူူူူုုဳလ)
ဒ္သိးကဟဲက့ၯမၯစဿၯတဿ္လဿ၀့ဿ္တကူဢ္တဿ္ဒုးအဂီဿ္န့ဢ္လီၯ.(မဟာဗႏၥုဳလ)ဟဲက့ၯတုၯ ဖဲ၁၈၂၅နံဢ္
အနံဢ္ဖးဖီဘဢ္ဆဢ္ ထီဢ္ဒုး၀့ဿ္တကူဢ္တန့ဿ္ဘဢ္အဃိ (မဟာဗႏၥဳလ) က့ၯဆီလီၯက့ၯအလီဿ္ဖဲ၀့ဿ္ဒႏူးဖႜဴဢ္
ဒီးခီဆဿအဲကလံံးအသုးဖဲန့ဢ္လီၯ. တုၯမ့ဿ္အဲကလံးတဖဢ္ပာ္ဂဿဿ္ပာ္က်ဿၯ၀့ဿ္တကူဢ္လဿအတဿ္ပဿအဖီ
လာ္၀ံၯလဲၯထီဢ္ဒုး၀့ဿ္ဒႏူးဖႜဴဢ္ဒီးဘဢ္ဒုး၀ဲယဲဿ္လါဃဢ္ဃဢ္၀ံၯပယီၯသုးခိဢ္က်ဿဿ္(မဟာဗႏၥဳလ)သံ၀ဲအဃိ
အဲကလံးမၯန့ဿ္၀့ဿ္ဒႏူးဖႜဴဢ္၀ံၯလဲၯထီဢ္ကဒီး ဆူထးဒ္သိးအကမၯနဿၯကီဿ္ပယီၯအ၀့ဿ္ခိဢ္၀့ဿ္အ့၀းအဂီဿ္
န့ဢ္လီၯ.

ဘဢ္ဆဢ္တုၯဖဲပယီၯအသ၀ီအမံၯ(ရႏၱပုိရြာ)တဘ်ီဃီစီၯပၯခဿဢ္စးတဖဢ္ဟဲထံဢ္လိာ္အသးဒီးအဲကလံး
ဒ္သိးကမၯက့ၯတဿ္ဃူတဿ္ဖိးဒီးကပတုာ္တဿ္ဒုးအဂီဿ္န့ဢ္လီၯ.လဿတဿ္ဂ့ဿ္အံၯအဖီခိဢ္အဲကလံးဃ့တဿ္
ဂ့ဿ္ယဲဿ္ထံဢ္လဿပယီၯကလူၯထြဲမၯထြဲဒီးပယီၯအဿဢ္လီၯလဿကလူၯထြဲမၯထြဲ၀ဲအဃိဖဲ၁၈၂၆နံဢ္ဖဲ
လါဖ့ၯျဘူၯအါရံၯ(၂၄)သီအနံၯန့ဢ္အဲကလံးဒီးပယီၯမၯလံာ္တဿ္အဿဢ္လီၯတဘ့ဢ္လဿဘဢ္တဿ္ကိး
အီၯ(ရႏၱပုိစာခ်ဴပ္)ယၯတပိဢ္လံာ္ဃံးဃာ္တဘ့ဢ္န့ဢ္လီၯ.လဿလံာ္ဃံးဃာ္အပူၯတဿ္ဂ့ဿ္အကါဒိဢ္ယဲဿ္
ထံဢ္မ့ဿ္၀ဲ-

(၁)ပယီၯစီၯပၯအပဒိဢ္တဘဢ္မၯဘဢ္ထြဲလိာ္အသးဒီးကီၯလၯသူကီဿ္စဲဢ္ဖိ္တဖဢ္ လဿအမ့ဿ္ ကီဿ္
အါသဢ္ (အာသံ)ကီဿ္(မဏိပူရ)ဒီးကီဿ္(ဂ်ိန္းကိယ)တဖဢ္လဿၯဘဢ္.

(၂)ပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္ကဘဢ္ဟ့ဢ္လီၯရဿဿ္ခဿဢ္ကီဿ္စဲဢ္ဒီးတနီသရ့ဢ္ကီဿ္ခီဟီဢ္က၀ီၯတဖဢ္ဆူအဲကလံး
အအိဢ္.

(၃)ပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္ပဘဢ္ဟ့ဢ္စ့အီဢ္လီးအကကြဲဿ္တဆံဆူအဲကလံးပဒိဢ္အအိဢ္.

(၄)အဲကလံးဒီးပယီၯကပာ္၀ဲအခဿဢ္စးခံခီလဿာ္ဒ္သိးကဖံးသကိးမၯသကိးတဿ္ကသ့အဂီဿ္.

(၅)ဘဢ္ဃးဒီးမုဿ္က်ိၯ၀ဲၯကြာ္တဿ္အဿဢ္လီၯအီလီၯတခီန့ဢ္ကမၯက့ၯ၀ဲလီၯလီၯဆီဆီန့ဢ္လီၯ.

(ခ)အဲကလံးပယီၯအတဿ္ဒုးခံဘ်ီတဘ်ီ ၁၈၅၂-၁၈၅၃

တုၯမ့ဿ္အဲကလံးဒီးပယီၯအတဿ္ဒုးအခီဢ္ထံးတဘ်ီ၀ံၯအလီဿ္ခံတဘ်ီဃီအဲကလံးမီၯသီတဖဢ္လဿအကမၯ
လံာ္ဃံးဃာ္ဘဢ္ဃးမုဿ္က်ိၯ၀ဲၯကြာ္တဖဢ္ဟဲတုၯဆူကီဿ္ပယီၯအ၀့ဿ္ခိဢ္ဒီးမၯလံာ္ဃံးဃာ္ဘဢ္ဃးတဿ္ဆါ
တဿ္ပ့ွၯအဂီဿ္န့ဢ္လီၯ.ဒ္လံာ္ဃံးဃာ္အသိးအဲကလံးတဖဢ္ဒိးန့ဿ္အခြဲးအယာ္သဘ့်အါထီဢ္လဿမုဿ္က်ိၯ၀ဲၯ
ကြာ္အဂီဿ္န့ဢ္လီၯ.ဖဲ၁၈၃၀နံဢ္န့ဢ္အဲကလံးသုးခိဢ္အမံၯလဿ(MajorBurney)မ့ၯကႜဿၯဘဿန့ဢ္တီခိဢ္ရိဢ္မဲ
ဒီးဟဲတုၯဆူကီဿ္ပယီၯဒ္အဲကလံးမီၯသီအသိးန့ဢ္လီၯ.

MajorBurneyဂုာ္က်ဲးစဿး၀ဲဒ္သိးအဲကလံးဒီးပယီၯအဘဿဢ္စဿၯတဿ္ဂ့ဿ္တဿ္္တဖဢ္ကဘဢ္ဘ်ီးဘဢ္ဒါက့ၯ
အဂီဿ္န့ဢ္လီၯ.တဿ္ဂ့ဿ္တနီၯမၯ၀ဲန့ဿ္ဘ့်ဘ့်ဆွီဆွီဘဢ္ဆဢ္တဿ္ဂ့ဿ္တနီၯနီၯကဲထီဢ္တဿ္ဂ့ဿ္ကီလဿခံခီလဿာ္
အဘဿဢ္စဿၯန့ဢ္လီၯ.တုၯမ့ဿ္ပယီၯအစီၯပၯ (ဘျကီးေတာ္ဘုရား) သံ၀ံၯအလီဿ္ခံပွၯပဿတဿ္အလီဿ္မ့ဿ္၀ဲ (သာယာ၀တီမင္း)န့ဢ္လီၯ တုၯမ့ဿ္ပယီၯစီၯပၯတဂၯအံၯထီဢ္ပဿကီဿ္ပယီၯတဘ်ီဃီအဲကလံးဒီးပယီၯ
အဘဿဢ္စဿၯတဿ္ဂ့ဿ္ကီတဖဢ္အိဢ္ထီဢ္၀ဲဒဢ္န့ဢ္လီၯ.တဿ္ဂ့ဿ္ကီအဒိဢ္ကတဿဿ္မ့ဿ္၀ဲ (သာယာ၀တီမင္း)
အံၯတတူဿ္လိာ္(ရႏၱပုိစာခ်ဴပ္) ယၯတဘိဢ္အလံာ္ဃံးဃာ္လဿၯဘဢ္အဃိတအဲဢ္ဒိးစ့ဿ္ကီးလဿအဲကလံး
မီၯသီတဖဢ္ကဟဲအိဢ္ဒီးအိဢ္ဆိးဖံးမၯလဿကီဿ္ပယီၯအပူၯလဿၯဘဢ္လဿတဿ္ဂ့ဿ္ကီတဖဢ္အံၯအိဢ္ထီဢ္
အဃိ MajorBurney က့ၯကဒါက့ၯဆူအကီဿ္ဖဲ၁၈၃၇နံဢ္န့ဢ္လီၯ

MajorBurney က့ၯ၀ံၯအလီဿ္ခံဖဲ ၁၈၄၀ နံဢ္န့ဢ္ပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္တဖဢ္တတူဿ္လိာ္အဲကလံးမီၯသီတ
ဖဢ္လဿကီဿ္ပယီၯအပူၯလဿၯဘဢ္.ဖဲ ၁၉၄၆နံဢ္န့ဢ္ပယီၯစီၯပၯ (သာယာ၀တီမင္း) သံအဃိအဖိခြါ
(ပဂံမင္း) ထီဢ္ပဿက့ၯကီဿ္ပယီၯအနီန့ဢ္လီၯ.ဖဲပယီၯအစီၯပၯ(ပုဂံမင္း)အစိၯန့ဢ္အဲကလံးအစီၯပၯအ
ခဿဢ္စးလဿပဿတဿ္ဖဲကီဿ္လၯသူကီဿ္တဂၯမ့ဿ္၀ဲ (LordDalhousie) လီးဒါလ္ဟိစံဢ္န့ဢ္လီၯ.ပွၯကီၯ
လၯသူဖိတဖဢ္ဟ့ဢ္ကူဢ္အီၯလဿဒ္သိးကမၯန့ဿ္ကြံာ္ဒီးကဒုးနဿၯကြံာ္ကီဿ္ပယီၯအဂီဿ္ထီဘိန့ဢ္လီၯ

ဆဿကတီဿ္ဖဲန့ဢ္ (ဟာသာ၀တီ) အကီဿ္ဆဢ္ခိဢ္ (ဦးအုပ္) သမံသမိး အဲကလံးခံဂၯလဿအမ့ဿ္
ရွဲဖဿဢ္ (shephand) ဒီးလူ၀ံးစ္ (Lewis)ခံဂၯန့ဢ္လီၯ.အဃိအဲကလံးအပဒိဢ္ကဖီဢ္တဿ္အံၯအဂီဿ္
အဲကလံးစီၯပၯခဿဢ္စး (LordDalhousie) ပ်ဿ္လီၯခီမဲဒဿဢ္လံဘဿး(commodareLambert)
ဃုာ္ဒီးသုးကဘီသဿဘ့ဢ္ဒီးအဲကလံးဃ့တဿ္ဂ့ဿ္ခံခါလဿပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္အအိဢ္န့ဢ္လီၯ.

တဿ္ဂ့ဿ္ခံခါအံၯမ့ဿ္၀ဲ…
(၁)ဘဢ္ဃးကီၯလၯ၀ါခံဂၯဘဢ္တဿ္သမံသမိးအီၯအဃိဃံစ့အီဢ္လီးလဿပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္အအိဢ္(၂)
မဿပယီၯစီၯပၯဖးဒိဢ္တလဲာ္ကြံာ္(ဟံသာ၀တီ)ကီဿ္ဆဢ္ခိဢ္(ဦးအုပ္)ဆူတဿ္လီဿ္အဂၯန့ဢ္လီၯ.ပယီၯစီၯ
ပၯ(ပုဂံမင္း)အဿဢ္လီၯမၯထြဲ၀ဲအဲကလံးအတဿ္ဃ့ခံထံဢ္အံၯဒီးဆွဿထီဢ္ကီဿ္ဆဢ္ခိဢ္တဂၯလဿအမ့ဿ္
(ဦးမုန္) အူမိဢ္-(ဦးအုပ္)အလီဿ္န့ဢ္လီၯ. (ဦးမုန္) အံၯအပဿတဿ္အခါ အဲကလံးအသုးခိဢ္တဖဢ္ ဟဲဆူအအိဢ္ဒီးဟဲဒိးဘဢ္ကသ့ဢ္လဿအဟံဢ္ကရဿဿ္ပူၯအဃိကီဿ္ဆဢ္ခိဢ္(ဦးမုန္)တခီထံဢ္လိာ္အသး
ဒီးအဲကလံးခဿဢ္စးတဖဢ္အဃိလဿတဿ္တသူဢ္မံသးမံအပူၯအဲကလံးခဿဢ္စးတဖဢ္က့ၯကဒါက့ၯ၀ဲန့ဢ္
လီၯ.

တဘ်ီဃီအဲကလံးအသုးခိဢ္က်ဿဿ္(Lembert)လ့ဘဿးမဿလီၯအသုးတဖုဒ္သိးကလဲၯဟံးန့ဿ္ဆူဢ္ပယီၯ
စီၯပၯအသုးကဘီတဘ့ဢ္လဿအမ့ဿ္(ေရနန္းယာဥ္သာ)န့ဢ္လီၯ.ဖဲအလဲၯဟံးန့ဿ္သုးကဘီအံၯအခါအဲ
ကလံးဒီးပယီၯခံဒူဢ္အံၯကဲထီဢ္တဿ္ဘဢ္ဂံာ္ဂူာ္ဖးဒိဢ္တမံၯလီၯ.သုးခိဢ္က်ဿဿ္ (Lembert)လ့ဘဿး
ဆွဿလီၯတဿ္ကစီဢ္ဆူစီၯပၯပဒိဢ္အအိဢ္လဿမ့ဿ္အဲဢ္ဒိးအသုးကဘီန့ဢ္ကဘဢ္မၯထြဲ၀ဲတဿ္ဂ့ဿ္ယဲဿ္ထံဢ္
လဿအမ့ဿ္

(၁) ပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္ကဘဢ္ဟ့ဢ္ကဒါက့ၯစ့အီဢ္လီး (၉၀၀၀) လဿအဟံးန့ဿ္၀ဲလဿအဲကလံးခံဂၯအံၯ
အအိဢ္.

(၂)(ဟာသာ၀တီ)ကီဿ္ဆဢ္ခိဢ္(ဦးမုန္)မ့ဿ္အတတူဿ္ထံဢ္လိာ္အသးဒီးအဲကလံးခဿဢ္စးတဖဢ္အဃိဒ္
သိးအဲကလံးခဿဢ္စးတဖဢ္အသးကမံအဂီဿ္ကဘဢ္မၯက့ၯ၀ဲ.

(၃) ကဘဢ္လူၯထြဲပိာ္ထြဲက့ၯ (ရႏၱပုိ) လံာ္ဃံးဃာ္.

(၄) မ့ဿ္လဿအဲကလံးတဖဢ္ ဘဢ္ကတီၯထီဢ္အသးလဿတဿ္ဒုးအဃိပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္တဖဢ္ဘဢ္ဟ့ဢ္စ့တကကြဲဿ္လဿအတဿ္က
တဲာ္ကတီၯအဂီဿ္.

(၅) မ္ပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္ကထုးကြံာ္ (ဟံသာ၀တီ) ကီဿ္ဆဢ္ခိဢ္လဿအလီဿ္အလၯတဘ်ီဃီန့ဢ္လီၯ.

တဿ္ဂ့ဿ္ယဲဿ္ထံဢ္အံၯမ့ဿ္လဿပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္တူဿ္မၯထြဲ၀ဲတသ့ဘဢ္အဃိအဲကလံးဒီးပယီၯအ
တဿ္ဒုးခံဘ်ီတဘ်ီကဲထီဢ္ကဒီးအသးန့ဢ္လီၯ.တဿ္ဒုးတဘ်ီအံၯစ့ဿ္ကီးအဲကလံးတဖဢ္မၯနဿၯ
တဿ္အဃိမၯန့ဿ္ကီဿ္ပယီၯလာ္ခီဒီဘ့ဢ္န့ဢ္လီၯ.ဖဲတဿ္ဒုးအဆဿကတီဿ္ပယီၯအစီၯပၯ(ပုဂံမင္း)
သံအဃိပယီၯစီၯပၯအသီလဿအမ့ဿ္(မင္းတုန္းမင္း)ထီဢ္ပဿက့ၯကီဿ္ပယီၯအနီန့ဢ္လီၯ.လဿ
(မင္းတုန္းမင္း)စီၯပၯအစိၯဂုာ္က်ဲးစဿးမၯဃူမၯဖိးလိာ္အသးဒီးအဲကလံးပဒိဢ္အါအါဂီဿ္ဂီဿ္န့ဢ္လီၯ.

အဲကလံးပယီၯတဿ္ဒုးခံဘ်ီတဘ်ီ၀ံၯအဲကလံးပာ္လီၯ (AthurPhayer) အါသဿဢ္ဖဲယါလဿကပဿ
ကီဿ္ပယီၯလာ္ခီအဂီဿ္န့ဢ္လီၯ.လဿပယီၯအ၀့ဿ္တခီ (Athur Phayer) ပ်ဿ္လီၯ(Thomus Spears) သီမးစပံဒ္သိးကဟ့ဢ္တဿ္ကစီဢ္လဿအဲကလံးတဿ္ပဿအဂီဿ္န့ဢ္လီၯ.
လဿ (မင္းတုန္းမင္း) စီၯပၯအစိၯပ်ဿ္လီၯ မီၯသီတဖဢ္ ဒ္သိးကရ့တံၯရ့သကိးလိာ္သးဒီးထံဂုာ္
ကီဿ္ဂၯန့ဢ္လီၯ.မီၯသီခဿဢ္စးလဿ(မင္းတုန္းမင္း)စီၯပၯပ်ဿ္၀ဲတဖဢ္မ့ဿ္၀ဲဒ္အဖီလာ္အံၯအသိးလီၯ.

-ဖ ဲ၁၈၅၄ နံဢ္န့ဢ္ (မဟာမင္းေခါင္ရာဇာ) လဲၯဆူ (ကာလကတၱား)
-ဖဲ ၁၈၇၂ နံဢ္န့ဢ္ (ကင္း၀န္မင္းျကီး) လဲၯဆူအဲကလံးကီဿ္,ကီဿ္ျဖဢ္စ့ဢ္,ကီဿ္အံၯတလံၯ
-ဖဲ ၁၈၇၉ နံဢ္န့ဢ္ (ကင္း၀န္မင္းျကီး) လဲၯဆူကီၯလၯသူကီဿ္
-ဖဲ ၁၈၈၃ နံဢ္န့ဢ္ ျမ့ဳိသစ္ျမ့ဳိစား) လဲၯဆူကီဿ္ယူရပၯတဖဢ္န့ဢ္လီၯ.

အဲကလံးပယီၯတဿ္ဒုးခံဘ်ီတဘ်ီ ၀ံၯ ပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္တဖဢ္အတဿ္ရ့လိာ္အသးဒီးကီဿ္ျဖဢ္စ့ဢ္ (ျပင္သစ္)အါထီဢ္ဒိဢ္၀ဲအဃိအဲကလံးတဖဢ္ ဘဢ္ယိဢ္၀ဲဒဢ္တဿ္အါမးလဿကီဿ္ျဖဢ္စ့ဢ္ကကဲထီဢ္
တဿ္ဂံဿ္တဿ္ဘါလဿကီဿ္ပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္အဂီဿ္လီၯ.

(ဂ)အဲကလံးပယီၯအတဿ္ဒုးသဿဘ်ီတဘ်ီ (၁၈၈၅-၈၆)

အဲကလံးတဖဢ္ပာ္လီၯအသးလဿကဒိဢ္စိဒိဢ္ကမီၯလဿမုဿ္က်ိၯ၀ဲၯကြာ္ဒီးထံဂ့ဿ္ကီဿ္ဂ့ဿ္လဿကီဿ္ပယီၯ
အဖီခိဢ္ထဲတဒူဢ္ဧိၯ, ဘဢ္ဆဢ္မ့ဿ္လဿကီဿ္ပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္အတဿ္ရ့လိာ္အသးဒီးျဖဢ္စ့ဢ္ယံာ္ထီဢ္
အါထီဢ္ဒိဢ္ထီဢ္အဃိအဲကလံးတဖဢ္ပာ္လီၯအသးလဿကဒုးန့ဿ္ကြံာ္ကီဿ္ပယီၯဒီးဘ့ဢ္လဿအဂီဿ္လီၯ.
ဒ္န့ဢ္အသိးအဲကလံးပွၯကၯတဿ္ဖိတဖဢ္စ့ဿ္ကီးဟ့ဢ္ဂံဿ္ဟ့ဢဘါ္၀ဲဒ္သိးအဲကလံးပဒိဢ္ကမၯန့ဿ္၀ဲကီဿ္
ပယီၯဒီဘ့ဢ္အဂီဿ္လဿကဒိဢ္စိဒိဢ္ကမီၯလဿမုဿ္က်ိၯ၀ဲၯကြာ္အဂီဿ္န့ဢ္လီၯ.

အဆဿကတီဿ္ဖဲန့ဢ္အဲကလံး (company) ခီပနံဢ္တခါလဿအမ့ဿ္(ဘုံေဘဘားမား) အခီပနံဢ္
ဟုဢ္ပယီၯပဒိဢ္အသ့ဢ္အဃိ ကီဿ္ပယီၯအီဢ္လီးစ့ ၂၃ ကလီဿ္အဃိအဲကလံးအခီပနံဢ္တမံသူဢ္
မံသးလဿတဿ္ဂ့ဿ္အံၯအဖီခိဢ္ဘဢ္အဃိအဲကလံးစီၯပၯခဿဢ္စး (ေလ့ာဒပ္ဖရင္) ခါလီၯအကလုဿ္
ဆူပယီၯစီၯပၯအပဒိဢ္အအိဢ္ဒ္အဖီလာ္အံၯအသိးန့ဢ္လီၯ.

၁. ဘဢ္ဃးသ့ဢ္တဿ္ဂ့ဿ္တမံၯအံၯန့ဢ္ပွၯကဘဢ္ဆဿတဲာ္တဿ္မ့ဿ္၀ဲအဲကလံးစီၯပၯအခဿဢ္စးတဖဢ္
လီၯ.

၂. ခဿဢ္စးတဖဢ္အံၯဖဲအိဢ္ဆိးလဿကီဿ္ပယီၯစီၯပၯပဒိဢ္ဟီဢ္က၀ီၯအခါတဿ္ကဘဢ္ဟ့ဢ္အခြဲးလဿ
အဲကလံးအသုးတဖဢ္ကဘဢ္အံးထြဲကြဿ္ထြဲအ၀ဲသ့ဢ္.

၃. အဲကလံးခဿဢ္စးတဖဢ္မ့ဿ္ႏုဿ္လီၯဆူပယီၯစီၯပၯအမဲာ္ညါန့ဢ္တဿ္ကဘဢ္ဟ့ဢ္အခြဲးလဿကဘဢ္
ဒိးခီဢ္ဖံးဒီးစိာ္ဃုာ္နး.

၄. မ့တမ့ဿ္လဿအဲကလံးပဒိဢ္ဟ့ဢ္အခြဲးဘဢ္န့ဢ္ကီဿ္ပယီၯအစီၯပၯတဘဢ္ရ့လိာ္အသးဒီးထံကီဿ္
အဂၯနီတဘ့ဢ္ဘဢ္.


တဿ္ကလုဿ္လြံဿ္ထံဢ္တုၯမ့ဿ္အတုၯဆူပယီၯစီၯပၯအအိဢ္ဒီးပယီၯစီၯပၯစံဢ္ညီဢ္၀ဲလဿဘဢ္ဃးစ့အီဢ္လီး
၂၃ ကလီဿ္အံၯမ္အဲကလံးသုတဟ့ဢ္လဿၯတဂ့ၯမ့မ့ဿ္တဿ္ရ့လိာ္သးဒီးထံဂၯကီဿ္ဂၯအဂ့ဿ္န့ဢ္ထံဂၯကီဿ္
ဂၯတဘ့ဢ္ဘ့ဢ္မ္အဆဿတဲာ္န့ဿ္ပွၯတက့ဿ္.ပယီၯစီၯပၯဟံးထီဢ္ဖီဢ္ထီဢ္တဿ္ဂ့ဿ္အံၯမ့ဿ္လဿအဲကလံးပဒိဢ္
တသးမံဘဢ္အဃိ အဲကလံးအသုးတဖဢ္လဲၯထီဢ္ဒုးကီဿ္ပယီၯအ၀့ဿ္ခိဢ္၀့ဿ္မါဒလ့ ဖဲ(၁၈၈၅)နံဢ္ နံဢ္က
တဿဿ္ဒီးမၯန့ဿ္ပယီၯအစီၯပၯ (သီေပါ) သံဢ္ပီဒီး နီဿ္ပၯမုဢ္ (စုဖုရားၾကီး) စူးဖယါကႜံဒီး (စုဖရားလတ္) စူးဖယါလး ဒီးကီဿ္ပယီၯအနီဒီဘ့ဢ္အဃိစးထီဢ္ (၁၈၈၆)နံဢ္ လါယႏူၯအါရံၯ (၁)သီ အနံၯန့ဢ္ကီဿ္
ပယီၯဒီဘ့ဢ္ကဲထီဢ္အဲကလံးအခီလနံဢ္ဒီးအဲကလံးပဿဘဢ္ကီဿ္ပယီၯဒီတဘ့ဢ္လီၯ.

(ဃ) ခီလ္နံဢ္သႏူဒီးကီဿ္ပယီၯ

ခီလ္နံဢ္သႏူအိဢ္ထီဢ္၀ဲဒဢ္လဿတဿ္မၯလဲဿ္အီဢ္ကီဿ္သႏူဒီးတဿ္မၯလဲဿ္အီဢ္ကီဿ္သႏူန့ဢ္အိဢ္ထီဢ္၀ဲဒဢ္
လဿက်ိဢ္စ့ကစဿ္သႏူန့ဢ္လီၯ. တုၯမ့ဿ္ပွၯတဂၯထံကီဿ္တကီဿ္ဒိဢ္က်ိဢ္ဒိဢ္စ့အိဢ္ထီဢ္ဒီးဘွီထီဢ္
စဲးဖီကဟဢ္တဖဢ္လဿတဿ္ဒုးဟးထီဢ္ပနံာ္တဖဢ္အဂီဿ္လီၯ.တုၯမ့ဿ္ပနံာ္တဖဢ္ဟးထီဢ္အါထီဢ္သတး
ဒီးဒ္သိးကမၯန့ဿ္ပနံာ္ဃီၯဃၯ(ကုန္ၾကမ္း)တဖဢ္ကသ့အဂီဿ္ဒီးဒ္သိးပွၯကပွ့ၯအပနံာ္ဘ့်(ကုန္ေခ်ာ)
တဖဢ္အဂီဿ္န့ဢ္ထံကီဿ္တဖဢ္ ကဘဢ္ဃု၀ဲထံကီဿ္အသီတဿ္လီဿ္အသီလဿကမၯပနံာ္ကၯတဿ္
အဂီဿ္ကဆါဘဢ္အပနံာ္ဘ့်ဒီးကမၯန့ဿ္အပနံာ္ဃီၯဃၯ (ကုန္ၾကမ္း) တဖဢ္အဂီဿ္လီၯ.

လဿအခီဢ္ထံးန့ဢ္ဆဲးက်ိးဒီးထံဂၯကီဿ္ဂၯထံသီကီဿ္သီတဖဢ္ထဲလဿတဿ္လဲၯကူဢ္လဲၯကၯပနံာ္တဿ္
ကၯတဖဢ္ဧိၯလီၯ. ဘဢ္ဆဢ္ယံာ္ထီဢ္ဒီးဒ္သိးအ၀ဲသ့ဢ္အတဿ္မၯကလဲၯထီဢ္လဲၯထီကအီဢ္ဘဢ္အီ
ဘဢ္ဂ့ၯထီဢ္အဂီဿ္ဂိာ္စုဂိာ္ခီဢ္ဒီးလဿအကတဿဿ္န့ဢ္အ့ဢ္လိာ္၀ာ္လိာ္အသးဒီးထံကီဿ္အသီတဖဢ္တုၯ
လီၯလဿ ႏုာ္လီၯဒုး၀ဲလဿသုးလဿသံဢ္ဒီးလဿခံကတဿဿ္ထီဢ္ပဿ၀ဲထံသီကီဿ္သီတဘ့ဢ္အံၯန့ဢ္
လီၯ.

ထံကီဿ္လဿအဒုးန့ဿ္၀ဲန့ဿ္တဘ့ဢ္န့ဢ္ဒုးကဲထီဢ္၀ဲခီလ္နံဢ္ဒီးပဿ၀ဲျပး၀ဲဒ္အဟီဢ္ခိဢ္အဘီအမုဿ္အသိးန့ဢ္
လီၯ. တုၯမ့ဿ္အပဿဘဢ္၀ဲန့ဢ္ဒီးပဿတံဿ္ဆီဢ္တံဿ္ဃာ္ထံကီဿ္အမုဿ္က်ိၯ၀ဲၯကြာ္အတဿ္ဖံးအီဢ္မၯ
အီဢ္အလီဿ္အက်ဲတဖဢ္ဒီးအီဢ္တူဿ္အီဢ္ကလီၯထံဖိကီဿ္ဖိတဖဢ္လဿတဿ္ကူဢ္သ့အက်ဲ ဂိာ္စုဂိာ္ခီဢ္
ခဲဢ္သူခဲဢ္ဂီၯ၊ ဆီဢ္ဘံဢ္ဆီဢ္ဘဿထံဖိကီဿ္ဖိတဖဢ္လဿထံရူဿ္ကီဿ္သဲးဒီးတဿ္ဆဲးတဿ္လၯအက်ိၯအ
ကြာ္တဖဢ္ခဲလဿာ္န့ဢ္လီၯ.

တဿ္အံၯမ့ဿ္က်ဲတဘိလဿဒုးကဲထီဢ္ထံဖိကီဿ္ဖိတဖဢ္လဿအ၀ဲသ့ဢ္အကုဿ္လဿက်ဲတရံးတဖဢ္အပူၯန့ဢ္လီၯ.
ဒ္န့ဢ္အသိးအဲကလံးတဖဢ္စ့ဿ္ကီးဒုးကဲထီဢ္ကီဿ္ပယီၯဒီဘ့ဢ္လဿခီလ္နံဢ္လဿက်ဲဒ္သိးအံၯတဖဢ္န့ဢ္လီၯ.

အဲကလံးအခီလ္နံဢ္တဿ္ပဿသႏူအပူၯတဿ္လဿအပိာ္ထီဢ္အခံတဖဢ္မ့ဿ္၀ဲ…

၁. ဒုးကဲထီဢ္ထံဖိကီဿ္ဖိပွၯကလုာ္တဖဢ္ခဲလဿာ္လဿပွၯကီဿ္ပယီၯဖိ (Burman)

၂. ကိးသၾတီဒီးကိးပသူ၀ဲလဿအဟ့ဢ္ဒံဢ္မိဢ္ကရ့ဢ္စံဢ္သနာ္က့မ့ဿ္ဒံဢ္မိဢ္ကရ့ဢ္စံဢ္အဘ်ဢ္ဒီးပဿ
တဿ္လဿပႜဴဢ္ရိဢ္ကရ့ဢ္စံဢ္အက်ဲ.

၃. ခဲဢ္သူခဲဢ္ဂီၯကလုာ္တဖဢ္လဿကီဿ္ပယီၯအပူၯဒီးလဿတဿ္ျပဿတဿ္ျပးအဂီဿ္ဒုးလီၯဖးကလုာ္တ
ဖဢ္ (Divide and Rule)

၄. ဟဿတံာ္ဃာ္မုဿ္က်ိၯ၀ဲၯကြာ္ဒီးထံကီဿ္တဿ္ဖံးတဿ္မၯအရ့ဒိဢ္တဖဢ္ခဲလဿာ္

၅. ဒုးအိဢ္ထီဢ္ပွၯမၯလဲဿ္အီဢ္ကီဿ္မုဿ္က်ိၯ၀ဲၯကြာ္သႏူ (နယ္ခ့်ဲစီးပြားေရးစနစ္)

၆. ဒုးအိဢ္ထီဢ္ပွၯတီၯပတီဿ္တဖဢ္၊ လဿအမ့ဿ္ပွၯမၯတဿ္ဖိ၊ ပွၯထူစံာ္ဖိ၊ ပွၯမီၯအိဢ္ယဿၯဖိဒီးပွၯမီၯ
အိဢ္ယဿၯဒိဢ္တဖဢ္လဿထံလီဿ္ကီဿ္ပူၯအံၯန့ဢ္လီၯ.

လဿတဿ္ပဿဒ္အံၯအဃိ ပထံဢ္ဘဢ္ကလုာ္ကဒဲကဒဲ အတဿ္သူဢ္ဟ့သးဟ့လိာ္အသးအိဢ္ထီဢ္ဒီး
ပွၯတီၯပတီဿ္တဖဢ္အတဿ္ဘဢ္ဂံာ္ဂုာ္လိာ္အသး လဿအတကတဿဿ္နီတဘ်ီတဖဢ္အိဢ္ထီဢ္၀ဲန့ဢ္
လီၯ. မ့မဿ့္လဿပပွၯကညီတကလုာ္တခီတူဿ္ဘဢ္ခီဢ္ဘဢ္၀ဲဒဢ္ဒ္အမ့ဿ္ပယီၯကလုာ္တဖဢ္ကြဿ္တ
လီၯပပွၯကညီဒီးစံး၀ဲလဿ… ပပွၯကညီကလုာ္ကဲထီဢ္အဲကလံးအနီဢ္လဲာ္န့ဢ္လီၯ. ဘဢ္ဆဢ္ဖဲအဲ
ကလံးအခီလ္နံဢ္ပဿတဿ္အစိၯန့ဢ္ပထံဢ္ဘဢ္လဿပကညီဖိအဂီဿ္န့ဢ္၊ န့ဿ္ဘဢ္တဿ္မုာ္တဿ္ခုဢ္၊ သ့
ထီဢ္ဘဢ္ထီဢ္လဿတဿ္ကူဢ္ဘဢ္ကူဢ္သ့၊ လဲၯထီဢ္လဲၯထီ၀ဲလဿတဿ္တဘ်ဴးမံၯအပူၯန့ဢ္လီၯ.

(င) အဲကလံးခီလ္နံဢ္အစိၯကညီဖိအတဿ္ဒိဢ္ထီဢ္ထီထီဢ္တဖဢ္

၁. တဿ္ကူဢ္ဘဢ္ကူဢ္သ့

လဿအဲကလံးအခီလ္နံဢ္ပဿတဿ္အစိၯ၊ ကညီဖိအါဂၯကဲထီဢ္ပွၯခရံာ္ဖိလဿ မံရွဿဢ္နရံဢ္တဖဢ္အ
ဃိဒီးပထံဢ္ဘဢ္လဿမံရွဿဢ္နရံဢ္တဖဢ္သူဢ္ထီဢ္ကႜိဒီးပွၯကညီဖိတဖဢ္မၯလိမၯဒီးတဿ္ဖဲကႜိတဖဢ္အ
ဃိပွၯကညီဖိသ့ဢ္တဖဢ္သ့ထီဢ္လံာ္သ့ထီဢ္လဲဿ္အါဒံအါဂၯန့ဢ္လီၯ.

(က) (Anglo School) မ့ဿ္ကႜိတကလုာ္လဿပွၯမုဿ္ႏုာ္ဖိတဖဢ္အဂီဿ္လီၯ.

(ခ) (Anglo Vernacular School) ကႜိတဖဢ္အံၯဘဢ္တဿ္သိဢ္လိအီၯအဲကလံးက်ိာ္ဒီးထံကီဿ္ပွၯ
ကလုာ္အက်ိာ္ခံခါလဿာ္ဒီး ပွၯအါတက့ဿ္လဿအအိဢ္ကႜိတဖဢ္အံၯမ့ဿ္၀ဲ ပွၯအိဢ္ဒီးက်ိဢ္စ့တဖဢ္
လီၯ. ကႜိတဖဢ္အံၯအါတက့ဿ္ဆီလီၯအသးဖဲ၀့ဿ္ဒိဢ္၀့ဿ္ထီတဖဢ္အပူၯလီၯ.

(ဂ) (Vernacular School) ကႜိတဖဢ္အံၯခဲလဿာ္သိဢ္လိဒဢ္ထဲထံကီဿ္ကလုာ္အက်ိာ္ဒီးအါတက့
ဿ္အိဢ္၀ဲလဿဒူသ၀ီတဖဢ္အပူၯဒီး၀့ဿ္ဆံးတဖဢ္အပူၯလီၯ.

ဆဿကတီဿ္ဖဲခီလ္နံဢ္အစိၯန့ဢ္၊ ကညီဖိလဿအဖ်ိးစိလဿတဿ္ကူဢ္ဘဢ္ကူဢ္သ့တကပၯမ့ဿ္
၀ဲ… ထံဢ္သဢ္ပႜဢ္၊ သရဢ္မႜးစဢ္ဖိခြ႔ဢ္၊ သရဢ္ဘးထိဢ္လိ၊ သရဢ္ကၯဆဿ၊ သရဢ္ဖိကီဿ္ထူ
ဒီးသရဢ္ဟ့ဢ္မးက်ဲးဖိတဖဢ္န့ဢ္လီၯ.

၂. တဿ္လိာ္ခိဢ္လိဢ္ကြဲ

ဖဲအဲကလံးခီလ္နံဢ္အစိၯပထံဢ္ဘဢ္လဿကညိဖိတဖဢ္အမံၯဟူသဢ္ဖ်ါလဿတဿ္လိဢ္ခိဢ္လိဢ္ကြဲတဖဢ္အါ
မးလီၯ. လဿတဿ္ထူဘီလ္အပူၯ ပွၯအမံၯဟူသဢ္ဖ်ါတဖဢ္မ့ဿ္၀ဲ၊ စီၯယၯဘးစီၯဘဲလ့ဢ္၊ စီၯကီ၊ စီၯဖံးလံး
ဘးသါ၊ စီၯမီဢ္မီဢ္သါ၊ သ့ဢ္တဖဢ္မ့ဿ္ကီဿ္ပယီၯ အပွၯစဲာ္နီဿ္တဖဢ္ဖဲအဲကလံးပဿတဿ္အစိၯန့ဢ္လီၯ. ဒ္န့ဢ္အသိးတဿ္ထိစုခိဢ္ (Boxing) စ့ဿ္ကီးပွၯမံၯဟူသဢ္ဖ်ါတဖဢ္ အိဢ္၀ဲဒံးအမ့ဿ္၊ စီၯမီဢ္မီဢ္သါ၊ စီၯ
အီဢ္မီ၊ စီၯအီဢ္စ့ဢ္တဖဢ္၊ မ့ဿ္ပွၯမံဟူသဢ္ဖ်ါတဖဢ္ လဿကီဿပယီၯအပူၯန့ဢ္လီၯ.

ဒ္န့ဢ္အသိးတဿ္စိာ္တဿ္ဃဿ(အေလးမ) တဿ္ဃ့ဿ္ျပဿဖုျပဿအပူၯ၊ တဿ္ကြံာ္ထးဖ်ဿဢ္ဃဿ၊ တဿ္ပွီဿ္
ထံဒီးတဿ္လိာ္ကြဲအဂုာ္အဂၯတဖဢ္အပူၯပွၯကညီဖိတဖဢ္ဖ်ိးစိ၀ဲလဿကလုာ္ဂၯအက်ါအါမးန့ဢ္လီၯ.

၃. တဿ္သူဢ္၀ံဢ္သးဆဿ

တခ်ဴးတဿ္ဒုးခံဘ်ီတဘ်ီစးထီဢ္ဒ္ဘဢ္န့ဢ္ စီၯကိးဒ၀့ဢ္ထူဒီးစီၯ၀့လ့ဢ္မဲ မ့ဿ္ပွၯမံၯဟူသဢ္ဖ်ါလဿအ
ထုးထီဢ္တဿ္သး၀ံဢ္ဒီးသူဢ္၀ံဢ္သးဆဿတဿ္လဿအမုာ္တဖဢ္န့ဢ္လီၯ. တကးဒ္ဘဢ္စီၯကႜီန္စဿဢ္ခါကႜံ၊
နီဿ္ဒိရဿ္နဲလ္စဿဢ္၊ စီၯကီၯဒဿဢ္၀ါသ့ဢ္တဖဢ္မ့ဿ္ပွၯစဲာ္နီဿ္လဿတဿ္သး၀ံဢ္တကပၯန့ဢ္လီၯ.

၄. တဿ္ျပဿတဿ္ျပး

ဖဲအဲကလံးပဿတဿ္အစိၯ ကညီဖိလဿအမံၯဟူသဢ္ဖ်ါဒီးအလီဿ္အလၯဒိဢ္တဖဢ္မ့ဿ္၀ဲ၊ (ဦးေဖ) ဦးစံ၀၊
ဦးဘထူး၊ ဦးဇံ၊ ဦးထူဘး၊ စီၯဘးစဢ္ဘြါ၊ စီၯထီမဿဢ္၊ စီၯစဢ္စံဢ္ဖိ၊ စီၯဘးသ့၊ စီၯစ့ဢ္တ့ဢ္၊စီၯဖီမုဿ္၊
စီၯဘးမီဢ္ခႜ႔ဢ္၊ စီၯသဢ္ဖႜဴဢ္၊ စီၯမႜးသ့၊ စီၯနဲလ္စဿဢ္ကဲ၊ စီၯဘးညိဢ္သ့ဢ္တဖဢ္ မ့ဿ္ကညီဖိသ့ဢ္တဖဢ္
လဿ အကဲဘ်ဴးကဲဖွိဢ္လဿအဲကလံးအတဿ္ျပဿတဿ္ျပးအဂီဿ္အါမးန့ဢ္လီၯ.

၅. ထံရူဿ္ကီဿ္သဲး

ကညီဖိတဖဢ္အါတက့ဿ္တနဿ္ပဿဿ္တဿ္ကရဿကရိအတဿ္ဖံးတဿ္မၯ အါလာ္ကဲးဆိးဘဢ္.ဘဢ္ဆဢ္
ဖဲအဲကလံးတဿ္ပဿအဆဿကတီဿ္ ကညီဖိလဿတဿ္ကရဿကရိလဿအမံၯဟူသဢ္ဖ်ါတဖဢ္မ့ဿ္၀ဲ၊
KNA ဘဢ္တဿ္ဒုးအိဢ္ထီဢ္အီၯဖဲ ၁၈၈၁နံဢ္၊ YMCA ဘဢ္တဿ္ဒုးအိဢ္ထီဢ္အီၯဖဲ ၁၉၀၇နံဢ္၊ KYO ဘဢ္တဿ္ဒုးအိဢ္ထီဢ္အီၯဖဲ ၁၉၄၃နံဢ္ KCO ဘဢ္တဿ္ဒုးအိဢ္ထီဢ္အီၯဖဲ ၁၉၄၃နံဢ္၊ KNU ဘဢ္တဿ္
ဒုးအိဢ္ထီဢ္အီၯဖဲ၁၉၄၇နံဢ္ကရဿတဖဢ္အံၯမ့ဿ္ထံရူဿ္ကီဿ္သဲးအကရဿတနီၯ၊ဒီးတဿ္ဘူဢ္တဿ္ဘါအ
ကရဿတနီၯန့ဢ္လီၯ. ဘဢ္ဆဢ္ပထံဢ္ဘဢ္လဿကညီဖိတဖဢ္ သ့ဢ္ညါဒုးအိဢ္ထီဢ္တဿ္ကရဿကရိအ
ဃိ ထံရူဿ္ကီဿ္သဲးအတဿ္သ့ဢ္ညါစ့ဿ္ကီးအိဢ္ထီဢ္၀ဲလံန့ဢ္ပတဲသ့၀ဲဒဢ္န့ဢ္လီၯ.

၆. တဿ္ဖံးအီဢ္မၯအီဢ္

ကညီဖိမိဿ္ပဿ္ဖံဖုလဿပ်ဿၯတဖဢ္၊ ပွၯမၯအီဢ္၀ဲၯဖဲးအီဢ္ခုးဖဲးအီဢ္သံဢ္၊ ထူစံာ္လိာ္ပွဲၯဒီးအါတက့ဿ္
ဖံးအီဢ္မၯအီဢ္ လဿဟီဢ္ခိဢ္အတဿ္ဖံးတဿ္မၯတကပၯန့ဢ္လီၯ. ဘဢ္ဆဢ္တုၯအဲကလံးပဿတဿ္
အစိၯ ပွၯသ့ထီဢ္လံာ္သ့ထီဢ္လဲဿ္ဒီး မၯတဿ္လဿအဲကလံးပဒိဢ္အတဿ္ဖံးတဿ္မၯ ဘဢ္ဃးတဿ္ပဿ
တဿ္ျပး၊ ကူဢ္သ့ဆဲးလၯ၊ တဿ္အိဢ္ဆူဢ္အိဢ္ခ့်တဖဢ္အပူၯအါမးန့ဢ္လီၯ.

ဒီးကညီဖိလဿအအိဢ္ဒီး ကသ့ဢ္ကဆီတဖဢ္ ႏုာ္လီၯဖံးအီဢ္မၯအီဢ္လဿသ့ဢ္ပွဿ္အတဿ္ဖံးတဿ္မၯ
အပူၯဒီးကဲဘ်ဴးစ့ဿ္ကီးအါမးလီၯ.ပွၯတသ့လံာ္အါလဿ္ကဲဢ္ဆိးတဖဢ္အါတက့ဿ္ႏုာ္လီၯကဲ၀ဲကီၯ
လၯ၀ါသုးအါအါဂီဿ္ဂီဿ္န့ဢ္လီၯ. ဘဢ္ဆဢ္ဖဲအဲကလံးပဿတဿ္အစိၯ ပွၯမၯတဿ္ဒ္သိးအံၯတဖဢ္အိဢ္
ဒဢ္ ၁၀ မ်းကယၯ ပွၯမၯအီဢ္၀ဲၯမၯအီဢ္စံာ္တဖဢ္စ့ဿ္ကီးတခီအိဢ္၀ဲ ၉၀ မ်းကယၯန့ဢ္လီၯ.

၇. တဿ္ဟူးတဿ္ဂဲၯဒီးကရဿကရိလီၯဆီတဖဢ္

လဿယၯဖွိဢ္နံဢ္ ၂၀ အတီဿ္ပူၯ တုၯလီၯလဿဟီဢ္ခိဢ္အတဿ္ဒုးခံဘ်ီတဘ်ီစးထီဢ္န့ဢ္လဿကညီဖိ
အက်ါ တဿ္ဟူးတဿ္ဂဲၯလီၯဆီဒီး တဿ္ကရဿကရိလီၯဆီတဖဢ္ ပဿဿ္ထီဢ္၀ဲတဘ်ီဘဢ္တဘ်ီ
ဒ္လာ္အံၯအသိးလီၯ.

၁. ဖုစဢ္ယ့ဢ္ဒိးဘ်ဿထံသဘ့်တဿ္အိဢ္ဖွိဢ္.
၂. ခ်ံဢ္ဘိပဿ္ဒီးခ်ံဢ္ဘိတဿ္အိဢ္ဖွိဢ္.
၃. ကသံဢ္သရဢ္တဿဿ္မ့ဢ္ဖိမ့ဒီးကညီသးစဿ္ကရဿ.
၄. စီၯထီမစဿဢ္ဒီးတဿ္စံးပာ္ကရဿတဖဢ္န့ဢ္လီၯ.

တဿ္ဟူးတဿ္ဂဲၯလဿအဖီခိဢ္တဖဢ္န့ဢ္၊ မ့ဿ္တဿ္ဟူးတဿ္ဂဲၯဖးဒိဢ္လဿပွၯကညီကလုာ္တဖဢ္အပူၯန့ဢ္
လီၯ. အါတက့ဿ္တဿ္ဟူးတဿ္ဂဲၯတဖဢ္အံၯဘဢ္ဃး၀ဲဒီးတဿ္ဘူဢ္တဿ္ဘါန့ဢ္လီၯ. သနာ္က့ပာ္ဃု
ာ္ပွၯကလုာ္ဂ့ဿ္၀ီ၊ဒီးထံရူဿ္ကီဿ္သဲးစ့ဿ္ကီးန့ဢ္လီၯ.တဿ္ဟူးတဿ္ဂဲၯခဲလဿာ္အံၯအိဢ္ဒီးအဂ့ဿ္အ၀ီအတဿ္
ကြဿ္စိဒီးအလီဿ္အိဢ္လဿကညီဖိတဖဢ္ကဘဢ္သ့ဢ္ညါစ့ဿ္ကီးတဿ္ဟူးတဿ္ဂဲၯလီၯဆီဒ္အံၯတ
ဖဢ္န့ဢ္လီၯ.

(ဟံးန့ဿ္အီၯလဿဃီးတီၯတဿ္စံဢ္စိၯတဲစိၯလံာ္မိဿ္ပွfပူၯ)